نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 49 (پاییز 1400)

انقلاب چهارم تکنولوژیک واقعیتی است که هم اکنون تمام ساختارهای شهر و شهرنشینی را در جهان تحت تاثیر خود قرار داده و خواهد داد. در این راستا، «شهرهای کریپتویی» و «شهرهای متاورسی» دو پدیده تکنولوژیک متاثر از این انقلاب هستند که توجهات را در دنیای پیشرفته به خود جلب نموده و حتی در این مسیر، اقداماتی آغاز گردیده است. اما مسئله این پژوهش این است که این توجهات و اقدامات در کشور ایران مشاهده نمی گردد. شاهد آن که این مقاله، اولین پژوهش در زمینه شهرهای کریپتویی و شهرهای متاورسی می باشد که در یک مجله علمی دانشگاهی انتشار یافته است. هدف کلی این تحقیق طرح مفاهیم و بنیادهای شهرهای کریپتویی و شهرهای متاورسی به هدف بهره گیری آگاهانه در کشور ایران با توجه به تجربیات آموخته شده از انقلاب های تکنولوژیک پیشین بوده است. این مقاله در زمره پژوهش های بنیادی محسوب می گردد. سوال محور بوده و به صورت اسنادی و کتابخانه ای انجام شده است. همچنین، در زمره پژوهش های کیفی است، که به صورت اکتشافی از طریق روش تحلیل محتوای کیفی پاسخ به سوال های پژوهش را در پی می گیرد. جامعه آماری پژوهش گستره ای وسیع از اسناد علمی مرتبط با مفاهیم و بنیادهای شهرهای کریپتویی و شهرهای متاورسی را در برمی گیرد؛ که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و در دسترس، نمونه های مطالعاتی انتخاب گردیدند. یافته های تحقیق بر اساس سوال های پژوهش انسجام یافت و در انتها نیز بر اساس یافته های تحقیق  راهکارهایی 5 گانه پیشنهاد گردید.

تهران به عنوان مرکزیت سیاسی و اقتصادی کشور ، همانند اکثر کلان شهرهای بزرگ جهان با مشکلات بسیاری روبروست ازجمله آلودگی شدید هوا و مشکلات زیست محیطی ، بحث زلزله خیز بودن تهران، کمبود آب موردنیاز،ترافیک سنگین شهری  و... در این را بطه برخی پایتخت بودن سیاسی و اقتصادی تهران را ریشه اصلی این مسایل قلمدادکرده و انتقال پایتخت به دیگر شهرها را راه حل نهایی رهایی از این مشکلات ارزیابی کرده اند . در مقابل ، عده ای دیگر، به جای انجام هزینه های فراوان مادی برای انتقال، به ساماندهی تهران معتقدند.  یکی از شیوه های نوین مدیریتی تراکم زدایی و تمرکززدایی است . در پژوهش حاضر  برای تمرکز زدایی از کلان شهر تهران ، انتقال پایتخت فرهنگی از گزینه های مورد بررسی در نظر گرفته شده است . در این پژوهش شش گزینه : شیراز ، همدان ، رشت ، زنجان ، یزد ، مشهد مورد بررسی قرار می گیرند . نوع تحقیق در این پژوهش توصیفی ، تحلیلی است . اطلاعات مورد نیاز برای پنج شاخص پژوهشی ساختارهای اجتماعی و فرهنگی ، شرایط زیست محیطی ، قرارگیری در پهنه های کمتر خطرناک ، امکانات و زیرساخت های مناسب ، جمعیت ، با استفاده از اسناد و مدارک بدست آمده است ، درتجز یه و تحلیل داده ها از تحلیل سلسله مراتبی  AHPو با استفاده از نرم افزار Expert choice  گزینه ها را وزن دهی نموده و با استفاده ازنرم افزار   Excelبه دسته بندی وتعیین الویت های گزینه ها پرداخته ، هم چنین از نرم افزار  Arc Gis برای ترسیم نقشه بهره گرفته شده است ، نتایج حاصل نشان می دهد  شهر یزد  با وزن 327. به عنوان پایتخت فرهنگی مناسب ترین گزینه می باشد .

شهرها به عنوان سیستم های پویای اقتصادی- اجتماعی و زنده، به ناچار در طول حیات خود شاهد فرسودگی های کالبدی در بافت خود می شوند که از این بافت ها می توان به عنوان عضو بیمار شهرها نام برد. توجه به ساماندهی بافت های فرسوده شهری همواره یکی از مسایل اساسی تصمیم گیریان و مدیران  شهری می باشد. با توجه به روند رو به افزایش این محدوده ها، رهیافت های مختلفی برای حل معضل این نوع بافت ها ارایه شده است. یکی از این رهیافت ها توانمندسازی، یعنی پذیرفتن حقوق شهروندی این ساکنان و حرکت به سوی مشارکت مردمی است. از اینرو مقاله حاضر نیز با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی آینده ساماندهی بافت فرسوده شهری محله کرهرود اراک با رویکرد توانمندسازی پرداخته است. برای گردآوری اطلاعات از مطالعات میدانی و کتابخانه ای و همچنین تهیه پرشسنامه و مصاحبه با خبرگان مربوطه بهره گرفته شده و در این رابطه، 51 شاخص در پنج حوزه اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی، اجتماعی - فرهنگی و سیاسی و مدیریتی برای تحلیل آینده ساماندهی بافت فرسوده محله مورد مطالعه با رویکرد  توانمندسازی  استخراج گردید. برای تحلیل داده ها از نرم افزار Mic Mac استفاده شد. نتایج نشان داد که وضعیت محدوده مورد مطالعه از یک سیستم ناپایدار تبعیت میکند. از طرفی 9 عامل کلیدی و موثر جهت ساماندهی این بافت در آینده و  با رویکرد توانمندسازی از تحلیل نتایج به دست آمده است.

شهرها فضاهای ظرفیت هستند و همیشه چرخ های حرکت، تمرکز و هدایت انرژی خلاق بشر بوده اند. مفهوم شهر خلاق به تازگی در کشورها به عنوان یک ابزار برنامه ریزی شهری با پتانسیل کاهش مشکلات اجتماعی و اقتصادی مربوط به شهرها معرفی شده است. برای جذب سرمایه های انسانی و خلاق، شهرها و مناطق وابسته به آن باید ویژگی های خاص داشته باشند که بتوانند به شهر خلاق تبدیل شوند، غیر از بسترهای دانش، صنعت و به ویژه صنایع با فن آوری برتر، بسترهای اجتماعی و فرهنگی چون، تنوع اجتماعی، مطلوبیت محل زندگی، کیفیت زندگی و برابری اجتماعی جایگاه مهمی به خود اختصاص داده اند. بنابراین هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی و رتبه بندی مناطق پنج گانه شهر رشت از لحاظ شاخص های شهر خلاق است. در این راستا چهار شاخص زیرساخت های خلاق، فعالیت های خلاقانه، اجتماع خلاق و کیفیت زندگی انتخاب شد. اطلاعات پژوهش نیز با استفاده مدل آنتروپی شانون و مدل تاپسیس تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که براساس شاخص های زیرساخت خلاق، منطقه یک رتبه اول را دارد. از لحاظ شاخص های فعالیت های خلاقانه نتایج نشان داد که حاکی از آن است که منطقه چهار با امتیاز 585/0 بهترین وضعیت را دارد. همچنین منطقه یک از لحاظ شاخص های اجتماع خلاق با امتیاز 849/0 رتبه اول را دارد. براساس شاخص های کیفیت زندگی، مناطق چهار و یک به ترتیب با امتیازهای 6/0 و 593/0 در رتبه های اول و دوم قرار دارند. در نهایت براساس همپوشانی نقشه ها، منطقه یک از شهر رشت که از جمله مناطق تازه توسعه یافته این شهر است، با امتیاز 62/0 رتبه اول را به خود اختصاص داد. در رتبه دوم منطقه دو که منطقه تاریخی شهر رشت است، قرار گرفت. مناطق پنج و چهار به ترتیب با امتیازهای 49/0 و 47/0 در رتبه های سوم و چهارم قرار گرفتند. نهایتا منطقه شماره سه در رتبه پنجم قرار گرفت. نتایج به طور کلی نشان داد که وضعیت مناطق شهر رشت از لحاظ شاخص های خلاقیت شهری با نمره میانگین 497/0 در حد متوسط قرار دارد.

آگاهی از وضعیت احساس امنیت ساکنان یک اجتماع نقش موثری در شناخت چالش ها و راهکارهای توسعه یک جامعه داشته و در جهت تقویت زیرساخت های آن عمل می نماید. لذا پژوهش حاضر درصدد است تا وضعیت احساس امنیت زنان را در پارک های شهر نورآباد دلفان مورد بررسی قرار دهد. در همین راستا پنج فرضیه  پیشنهاد و تاثیر متغیرهای زمینه ای(سن و تحصیلات)، رضایتمندی از خدمات، کاربری های اطراف پارک، نهادهای کنترل و نظارت و ویژگی های کالبدی داخل پارک مورد بررسی قرار گرفتند. این پژوهش از نوع پیمایشی بوده و جامعه آماری آن کلیه زنان بالای 15 سال مراجعه کننده به پارک های شهر نورآباد دلفان می باشد. ابزار اندازه گیری پرسشنامه بوده و حجم نمونه  با توجه به در دسترس نبودن کل جامعه آماری، به طور تقریبی 200 نفر تعیین گردید. به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ها، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد، که مقدار آلفای آن 76/0 به دست آمد. تجزیه و تحلیل اطلاعات در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی و بوسیله نرم افزار Spss انجام گردید. در بخش توصیفی جداول فراوانی و در بخش آمار استنباطی با استفاده از روش های آماری همبستگی پیرسون و اسپیرمن و رگرسیون چند متغیره  فرضیه های موجود در تحقیق بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان داده است که: بین متغیرهای سن، نهادهای کنترل و نظارت، رضایتمندی از خدمات موجود در پارک، ویژگی های کالبدی داخل پارک و کاربری های اطراف پارک با میزان احساس امنیت زنان رابطه معنادار وجود دارد و بین تحصیلات با میزان احساس امنیت زنان رابطه معناداری در سطح 95 درصد اطمینان وجود ندارد. نتایج تحلیل رگرسیون چند گانه نیز نشان می دهد که در مجموع؛ متغیرهای مستقل تحقیق حدود 56 درصد از متغیر وابسته(احساس امنیت زنان) را تبیین می کنند.